‘Als we toch eens allemaal één gen van Nelson Mandela in onze geest zouden hebben, dan waren de mensen een stuk leuker en zou de samenleving heel wat aangenamer zijn.’
Je hoeft bij theaterproducent Inge Bos de naam Mandela maar te laten vallen en de bewondering en ontroering straalt direct van haar gezicht. Zes jaar geleden bracht zij de musical Amandla! Mandela op de Nederlandse podia, waarin het leven van haar held werd bezongen. In die voorstelling was een belangrijke rol weggelegd voor de mannen van Khayelitsha United Mambazo Choir een acapella zanggroep die zijn geld verdient in het toeristische havenkwartier van Kaapstad. Een paar jaar geleden toerde de groep, wederom op uitnodiging van Bos, door Nederland met het concert Celebrating South Africa. En nu zijn de tien mannen terug, samen met vijf geweldige zangeressen van hun eigen Xhosa-stam. Zij nemen het publiek mee op een muzikale trip van de Oost- naar de Westkaap. Het is de route die veel Xhosa-mannen en vrouwen volgen, van hun geboorteplek naar Kaapstad waar ze werk hopen te vinden. Na hun dood maken ze meestal de omgekeerde reis om in vertrouwde grond rust te vinden.
Vorig jaar waren Inge Bos en regisseur Albert Klein Kranenburg in het conservatorium van Kaapstad om de zangeressen te selecteren die naast de tien Mambazo-mannen het muzikale Xhosa-verhaal gaan vertellen. Drie maanden daarvoor had Bos volgens de Hollandse methode via de diverse theaterkanalen in de stad kandidaten opgeroepen om een bandje en een foto op te sturen. Het leverde zegge en schrijve één geïnteresseerde op. Zover vooruit plannen hoort niet in het Afrikaanse leven. Maar nadat de posters in het conservatorium vlak voor de auditie waren opgehangen, kon toch de keuze uit veertig vrouwen worden gemaakt. Meteen bij de eerste kandidaat vielen de monden van de Nederlanders open.
Klein Kranenburg: ‘Deze vrouw, Jennifer Pau, blies ons echt van de stoel. Boem! Ik hoorde een stem die precies paste bij Rafiki, de wijze aap uit de musical The Lion King. Daarvoor was ze echter te lang. Voor onze productie is ze perfect.’ En zo ging het met nog vier mooie jonge vrouwen, die vanuit een enkele, sobere klank die hallucinerend kan werken tot opzwepende samenzang kunnen komen. Naast een breed vocaal spectrum, subtiel of met rauw keelgeluid, beheersen ze ook nog een instrument, zoals de kalimba (een houten ‘duimpiano’) of een hajibo, een kalebas met één snaar. Het zal druk worden op het podium, want de vijftien Zuid Afrikanen krijgen ook nog ondersteuning van de Nederlandse muzikanten Dionys Breukers en Tessa Raadsman. De muzikale leiding van de South African Road Trip is in handen van Jeroen Sleyfer.
Het Nederlandse publiek heeft in het verleden natuurlijk al vaker kennis kunnen maken met Afrikaanse muziek. Het ene gospelkoor uit Soweto is nog niet vertrokken of de volgende kopie is bij wijze van spreken al op Schiphol geland. De South African Road Trip is meer dan een vurig concert met religieuze en traditionele Xhosa-muziek. Ook modern repertoire zal worden geafrikaniseerd. Daarnaast heeft beeldend kunstenaar en cineast Catharina Scholten uit dertig uur filmmateriaal, dat onderweg van de Oost- naar de Westkaap is geschoten, een filmdecor gemaakt voor de anderhalf uur durende voorstelling. Tegen die achtergrond, waarvoor de filmer zowel de rondavels (Zuid Afrikaanse lemen woningen) is ingegaan en natuurlijk de bekende beelden van de Tafelberg en de leeuwen niet heeft overgeslagen, zingen en vertellen de mannen en vrouwen over hun leven. Er zal ook ingezoomd worden op aan aantal geografische en andere feiten over het land, zonder dat het een De Wereld Draait Door-lezing wordt. De verhalen gaan over de eenzaamheid van de vrouwen in de hut vlak voor de huwelijksceremonie of wat er door de mannen heengaat bij het ritueel als ze volwassen worden. De hut gaat achter hen in vlammen op, maar ze mogen zich niet omdraaien. Kijk vooruit!
En zo zal ook Ubuntu, het basisbeginsel van Mandela onder de loep worden genomen. Een zangeres vertelt dat Ubuntu, de saamhorigheid en gemeenschapszin waar de Xhosa-samenleving op gebouwd is, in het huidige Zuid Afrika ver te zoeken is. Althans op politiek niveau. Na de afschaffing van de Apartheid werd Zuid Afrika eerst getrakteerd op gloriejaren onder president Mandela, waarin op bijna bovenmenselijke manier de oude vijand werd vergeven. Maar nadat Madiba – zoals zijn Xhosa-clannaam luidt – zich had teruggetrokken is er weinig overgebleven van de revolutionaire glans en het idealisme van de grootste partij, het ANC.
Klein Kranenburg: ‘Ondanks de ANC-beloften wonen veel Zuid Afrikanen nog steeds zonder elektriciteit en stromend water. Infrastructuur, het onderwijs en de gezondheidszorg zijn er niet op vooruit gegaan. Toch is er wel dat verlangen en de hoop op een betere toekomst. Zuid Afrikanen hebben een enorme veerkracht. En onderling is de saamhorigheid wél heel groot. De uitdrukking ‘It takes a whole village to raise a kid’ zegt wat dat betreft genoeg. Je vertrouwt je buren en iedereen zorgt voor elkaar. Dat is natuurlijk deels uit nood geboren, maar het is ook een positieve instelling van binnenuit, waar we allemaal wat aan hebben.’
Aangezien de voorstelling thema’s aansnijdt die een mondiaal publiek zal aanspreken, wordt de mogelijkheid onderzocht om met deze groep ook andere Europese landen aan te doen. Maar eerst twee maanden toeren door Nederland.
Bos: ‘We voelen in het theater nog steeds de gevolgen van de crisis. Daarom is het extra belangrijk dat dit soort vernieuwende voorstellingen worden gemaakt. Met hoge amusementswaarde én diepgang, waardoor we in contact worden gebracht met andere culturen. Er is meer in Zuid Afrika dan de Big Five en de Tafelberg. Voor een paar tientjes maak je in feite een complete Zuid Afrika-reis. Met een cast van zeventien mensen, waarvan er vijftien uit Zuid Afrika komen, die hier drie maanden worden ondergebracht en behoorlijk betaald moeten worden, zal het voor de producent en andere Nederlandse medewerkers geen vetpot worden. Maar wat gemaakt moet worden, moet gemaakt worden.’
‘South African Road Trip: a Tribute to Madiba’ door Bos Theaterproducties, met het tienkoppige Khayelitsha United Mambazo Choir en vijf zangeressen en twee muzikanten toert nog tot en met 2 mei door Nederland
Patrick van den Hanenberg